بیماری های دهان و دندان بسیار دردناک و بعضا غیر قابل درمان هستند، بنابراین مخصوصا در مورد بیماری شایعی همچون سرطان دهان، به نظر می رسد بهترین و آسانترین راه، پیشگیری است. حذف پلاک از طریق مسواک زدن و نخ دندان کشیدن روزانه و نیز برنامه ریزی برای جرم گیری دندان‌ها به صورت دوره‌ای، بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های دهان است. در صورت لزوم، دندانپزشک شما می‌تواند یک برنامه شخصی برای شما در زمینه مراقبت از دهان و دندان طراحی کند تا بتواند نیازهای شما را تامین کند.

لازم است که بدانیم بیماری‌های دهانی چیست؟ چگونه آنها را تشخیص دهیم و مهم‌تر از همه این که چگونه از بروز آنها جلوگیری کنیم

1:ژنژیویت {التهاب لثه}

ژنژیویت فرمی از بیماری لثه است که در آن در اثر باقی ماندن پلاک میکروبیال و جرم های دندانی ,التهاب لثه رخ میدهد .به دنبال ژنژیویت , لثه ها قرمز رنگ و متورم می شوند و به راحتی خونریزی می کنند . در ژنژیویت خطر از بین رفتن استخوان و لق شدن دندان یا افتادن دندان وجود ندارد با این وجود در صورت عدم درمان ژنژیویت میتواند به فرم های جدی تر بیماری لثه تبدیل شود .

پیشگیری و درمان :ژنژیویت شکل خفیفی از بیماری لثه است که به راحتی با رعایت بهداشت دهان و دندان برطرف می شود . مسواک زدن مرتب و استفاده از نخ دندان و مراجعه به دندان پزشک به رفع آن کمک می کند

2:پریودونتیت مزمن 

پریودنتیت مزمن یک بیماری شایع که بوسیله پیشرفت آرام و بدون درد شناخته می شود، در اکثر گروه های سنی ایجاد می شد ولی در میان بالغین و بزرگسالان بسیار شایع تر است، بطوری که 35% بالغین (30-90 سال) حداقل یک یا چند دندان را مبتلا به آن دارند.

پیشگیری و درمان : رعایت دقیق بهداشت دهانی , حذف فاکتورهای موضعی مستعد کننده مثل ترمیم های نامناسب, روکش های نامناسب و ... و معاینات مرتب توسط دندانپزشک , می تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند . درمان اولیه پریودنت مزمن میتواند شامل جرمگیری و آموزش بهداشت باشد و  در صورت ادامه بیماری , روشهای جراحی پیشرفته پیشنهاد میگردد .

3- پریودونتیت مهاجم

پریودنتیت مهاجم، مخرب ترين نوع بیماری لثه است که در آن فیبرها و استخوان نگهدارنده دندان ها به سرعت تخریب می شوند و این تخریب  باعث سست شدن دندان ها یا حرکت آنها در دهان شود. اين بيماري معمولاً در سنين جواني شروع ميشود و زمينه ژنتيكي دارد. تشخيص به موقع، در نتيجه و موفقيت درمان تاثير به سزايي دارد.

پیشگیری و درمان:

رعایت دقیق بهداشت دهانی، حذف فاکتورهای موضعی مستعد کننده، چک آپ های منظم به خصوص در مواردی که سابقه خانوادگی وجود داشته باشد در پیشگیری و تشخیص زود هنگام بیماری بسیار موثر است. درمان هم شامل کنترل پلاک و جرمگیری، آنتی بیوتیک تراپی و در موارد پیشرفته بیماری، جراحی می باشد.

4- پری ایمپلنتایتیس

التهاب اطراف ایمپلنت یک بیماری جدی پس از درمان ایمپلنت است، که هر دو بافت سخت و نرم اطراف ایمپلنت را تحت تاثیر قرار می دهد. با توجه به شیوع بالای این بیماری (۵۶ درصد)، بدون پیشگیری و درمان چند جانبه، پری ایمپلنتایتیس می تواند به از دست دادن ایمپلنت منجر شود.

پیشگیری و درمان:

چک آپهای خاص و مداوم  با ارزیابی و حذف عوامل خطر (به عنوان مثال: سیگار کشیدن، بیماری های سیستمیک و پریودنتیت) اقدامات احتیاطی موثری در مقابله با پری ایمپلنتایتیس می باشند. برای درمان بیماری اطراف ایمپلنت رویکردهای مختلف محافظه کارانه و جراحی وجود دارد. نوع متوسط پری ایمپلنتایتیس می تواند به طور موثر با استفاده از روش های محافظه کارانه مثل استفاده از دهانشویه کلرهگزیدین طبق دستور پزشک، رعایت بهداشت، آنتی بیوتیک تراپی، جرمگیری و پالیش درمان شود. در موارد پیشرفته  پری ایمپلنتایتیس درمانهای جراحی موثرتر از روش های محافظه کارانه هستند.

5- پوسیدگی

دندانها در حفره دهان قرار دارند. در این حفره بیش از 17 نوع میکروب بطور دائم مشغول فعالیت اند. امروزه کاملا مشخص شده است که پلاک دندانی در بروز پوسیدگی دندان و بیماریهای لثه نقش مهمی را ایفا می‌کند. پلاک میکروبی یک توده بی‌رنگ، چسبنده و غیر قابل رویت است که از تجمع انواع میکروبها و سلولهای موجود در دهان تشکیل می‌شود. این پلاک روی سطوح مختلف دندانها مانند طوق دندان، فواصل دندانها و شیارهای سطح جونده تشکیل می‌شود. چنانچه این پلاک از سطوح دندانها برداشته نشود؛ می‌تواند باعث ایجاد پوسیدگی و بیماری لثه گردد. بعضی از میکروبهای دهان به سهولت و با سرعت مواد قندی ناشی از مصرف مواد غذایی را به اسید تبدیل می‌نمایند.

مطالعات نشان می‌دهد که پس از مصرف هر وعده غذا در اثر تخمیر باقیمانده مواد غذایی در سطوح مختلف دندان برای مدتی حدود 20 دقیقه در دهان اسید تولید می‌شود. چنانچه یک فرد طی شبانه‌روز سه وعده غذا مصرف نماید، حدود 1 ساعت در دهان او اسید بوجود می‌آید و اگر فردی در بین سه وعده غذایی از مواد غذایی دیگر استفاده نماید در 24 ساعت نزدیک به 2 ساعت بزاق دهانش حالت اسیدی خواهد داشت. حال اگر شخص در رعایت بهداشت و مسواک زدن کوتاهی نماید، پلاک دندانی کامل تر شده و مواد اسیدی تولید شده برای مدت طولانی‌تری در تماس با دندان باقی خواهد ماند. این اسیدها بتدریج ابتدا ضعیف ترین و نازکترین نقاط مینای دندان را حل نموده و خود را به عاج دندان که بافتی حساس است می‌رساند. از آن به بعد پیشرفت پوسیدگی دندان با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد.

پیشگیری و درمان:

مسواک کردن دندانها توسط مسواک مناسب با روش صحیح در مدت زمان مناسب برای حذف پلاک میکروبی، استفاده از انواع نخ دندان و دهان شویه‌هایی که توسط پزشک تجویز می‌شوند، کم کردن مصرف مواد قندی در برنامه غذایی، عدم استفاده از دخانیات، استفاده از فلوراید ، پوشاندن شیارهای سطح دندان (فیشور سیلانت) برای جلوگیری از گسترش پوسیدگی، پر کردن پوسیدگی‌های مختصر به منظور جلوگیری از پیشرفت آن و مراجعه منظم به دندانپزشک برای مراقبت از وضعیت دهان و دندان؛ از اقداماتی هستند که از پوسیدگی دندان ها جلوگیری می کند.

6- هرپس (تبخال)

ویروس هرپس سیمپلکس نوع اول، عامل تبخال دهانی می‌باشد. هرپس نوع اول یا هرپس دهانی، موجب بروز زخم‌هایی در اطراف دهان و لب‌ها (گهگاه با نام تاول‌های تبخالی) می‌شود. هرپس سیمپلکس نوع اول که از طریق ترشحات دهانی یا زخم‌های روی پوست منتقل می‌شود؛ می‌تواند از طریق بوسیدن یا استفاده مشترک از اشیایی مانند مسواک یا لوزام خوردن غذا منتقل شود. دانستن این نکته حائز اهمیت است که هرپس سیمپلکس در صورت عدم وجود زخم‌ها هم می‌تواند منتقل شود.

در خیلی از افراد دچار ویروس هرپس که می‌تواند برای دوره‌هایی غیرفعال باشد؛ حمله‌های تب‌خال می‌تواند پس از حالات زیر به وجود آید:

بیماری عمومی (از بیماری‌های خفیف تا عارضه‌های جدی)، خستگی مفرط، استرس احساسی یا فیزیکی، ضعف سیستم ایمنی بخاطر ایدز یا شیمی درمانی یا مصرف برخی از داروها مانند استروئیدها.

علائم ویروس هرپس سیمپلکس نوعاً به شکل یک تاول یا چند تاول در نزدیکی دهان، خود را نشان می‌دهد؛ تاول ها ترک می‌خورند و زخم‌های دردناکی را به وجود می‌آورد.

پیشگیری و درمان:

گرچه هیچ درمانی برای هرپس وجود ندارد، درمان‌های موجود می‌توانند علائم را تسکین دهند. داروها درد مربوط به عود بیماری را کاهش می‌دهند و می‌توانند مدت زمان بهبودی را کمتر کنند. ضمناً آنها می‌توانند تعداد کلی عودها را کاهش دهند. داروهایی از قبیل فامویر، زویراکس و والترکس جز داروهایی هستند که برای درمان علائم هرپس به کار می‌روند. زماني كه زخم هاي تبخال در بيماري ديده ميشود درمان هاي دندانپزشكي تا بهبود كامل زخم ها بايد به تعويق بيفتد.

7- آفت دهان

آفت یک زخم دهانی در منطقه زبان، گونه ها ویا لثه ها می باشد. این عارضه در خانم ها شایع تر است. علت اصلی آفت هنوز مشخص نیست. در آفت های مکرر معمولا ریشه هایی از سابقه خانوادگی دیده می شود. اما از علل دیگر آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. صدمه خوردن (تروما) میتواند منجر به آفت شود. این صدمه می تواند از یک مسواک زدن شدید تا ضربه حین تمرینات ورزشی، انجام اعمال دندانپزشکی یا استفاده از دست دندان یا براکتها و وسایل اورتودنسی متفاوت ایجاد شود.
2. کمبود بعضی عناصر در بدن مانند ویتامین B12 ، اسید فولیک و یا آهن

۳. اختلالات هورمونی بعضا در خانمهایی که قرصهای پیشگیری از بارداری استفاده می کنند دیده شده است. در دوران قاعدگی در خانمهای مستعد نیز آفت شایع است.

۴. خمیر دندانهای حاوی سدیم لوریل سولفات نیز می توانند عاملی برای آفتهای دهانی باشند.

۵. ژنتیک

۶. بعضی داروها مثل داروهای جایگزین نیکوتین که برای ترک سیگار استفاده می شود یا ضد التهاب های غیر استروییدی مثل ایبوپرفن نیز میتوانند منجر به آفت شوند.

۷. آلرژی به بعضی مواد غذایی نیز میتواند عاملی برای آفت دهانی باشد.

۸. بعضی سندرمهای خاص مثل سندرم بهجت، بیماری سلیاک، بیماری کرون و یا عفونت HIV نیز می توانند زخمهای دهانی شبیه آفت را منجر شوند.

پیشگیری و درمان:

در درمان آفت، هدف، کنترل درد، کوتاه کردن مدت زمان لازم برای بهبود ضایعات قبلی و جلوگیری از ایجاد ضایعات جدید است. در واقع آفت، درمان قطعی ندارد. در تمام موارد درمانی، ابتدا باید عامل زمینه ای را شناخته و قطع کنیم و بهداشت دهانی را کاملا رعایت کنیم. توجه داشته باشید جهت درمان آفت مکرر خود باید به یک دندانپزشک و یا متخصص پوست مراجعه نمایید تا با توجه به شرایط مخاطی و آزمایشات شما، بهترین درمان را به شما پیشنهاد کنند.